Colonia, 1872 : De arte rhetorica, libri quinque

Définition publiée par RARE

Dominique De Colonia, De Arte rhetorica libri quinque, Lyon, apud Briday Bibliopolam, 1872, Liber Secundus, Chap. III, " De tertia Inventionis parte, seu de Motibus excitandis", p 160-162

Quid est Metus, sive Timor?

R. Est perturbatio nata ex opinione mali impendentis.

Quænam sunt artes et industriæ concitandi Metus?

R. Tres sunt potissimum. Prima est si nuntietur malum aliquod magnum ac grave; ut bellum, pestilentia, pauperies, infamia, infelix æternitas. 2. Si ostendatur mali vicinitas, imminensque periculum: neque enim solent homines metuere vel ipsam mortem, si longe remotam arbitrentur; at illius horrore concutiuntur, ubi urget morbus, pestilentia vel naufragium,

Præsentemque viris intentant omnia mortem.

Hac arte mirabiliter, suo more, utitur Tullius in II Catilin. ubi funesta Catilinæ consilia et impendentes urbi calamitates ila describit:

Videor mihi hanc urbem videre, lucem orbis terrarum atque arcem omnium gentium, subito uno incendio concidentem. Cerno animo sepultam patriam, miseros atque insepultos acervos civium. Versatur mihi ante oculos aspectus Cethegi in vestra cæde bacchantis. Quapropter de summa salute vestra, populique R., de vestris conjugibus ac liberis, de fanis ac templis, de libertate ac salute Italiæ, deque universa republica decernite diligenter, ut instituistis, ac fortiter.

Mirabeau in celebri oratione (sur la contribution du quart) gravissimo Metu concitat animos:

Etes-vous sûrs que tant d'hommes sans pain vous laisseront tranquillement savourer les mets dont vous n'aurez voulu diminuer ni le nombre ni la délicatesse? Non, vous périrez, et dans la conflagration universelle que vous ne frémissez pas d'allumer, la perte de votre honneur ne sauvera pas une seule de vos détestables jouissances, Voilà où nous marchons... Et paulo post: Je vous dis: Vous serez tous entraînés dans la ruine universelle; et les premiers intéressés au sacrifice que le gouvernement vous demande, c'est vous-mêmes. Votez donc ce subside extraordinaire... Concludit hoc modo: Gardez-vous de demander du temps: le malheur n'en accorde jamais... Eh! Messieurs, à propos d'une ridicule motion du Palais-Royal, d'une risible insurrection qui n'eut jamais d'importance que dans les imaginations faibles, ou les desseins pervers de quelques hommes de mauvaise foi, vous avez entendu naguères ces mots forcenés: Catilina est aux portes de Rome, et l'on délibère! Et certes, il n'y avait autour de nous ni Catilina, ni périls, ni factions, ni Rome... Mais aujourd'hui la banqueroute, la hideuse banqueroute est là; elle menace de consumer vous, vos propriétés, votre honneur... et vous délibérez!

Qui sibi non timent, ut aliis timeant adduci possunt; sic Æneas Anchisem patrem humeris gestans timebat:

Succedoque oneri: dextræ se parvus Iulus

Implicuit, sequiturque patrem non passibus æquis;

Pone subit conjux. Ferimur per opaca locorum:

Et me quem dudum non ulla injecta movebant

Tela, neque adverso glomerati ex agmine Graii,

Nunc omnes terrent auræ, sonus excitat omnis

Suspensum et pariter comitique onerique timentem.

Tertia concitandi Metus industria et ars hæc est, si proponatur malum, non publicum dumtaxat et commune, sed privatum et proprium. Solent enim nos privata mala multo magis tangere, et acriori doloris sensu ferire quam publica; etsi homines vulgo videri malint publico potius dolore moveri quam suo. Vide quanta cum vi Mirabeau telum hoc intorserit (l. c.).